نیاز زیاد به کلسیم و از طرفی دیگر پایین بودن سطح استروژن در دوران بارداری و شیردهی از جمله عواملی هستند که احتمالاً به اثبات این موضوع کمک می‌کنند. پژوهش‌های زیادی در این زمینه انجام شده ولی تاکنون هیچ کدام از آن‌ها به اتفاق آرا در جامعه‌ی پزشکی پذیرفته نشده است. در این مقاله با استناد به گزارش‌های علمی به بررسی رابطه‌ی احتمالی بارداری، شیردهی و پوکی استخوان خواهیم پرداخت.

بارداری و شیردهی علاوه بر ایجاد تغییرات گسترده در زنان، نیازهای بدن آن‌ها را هم تا حد زیادی افزایش می‌دهند. برخی از این تغییرات و نیازها می‌توانند بر روی استخوان‌ها تاثیر بگذارند.

خوشبختانه می‌توان  گفت که بسیاری از زنان در طی دوران بارداری و شیردهی مشکلات استخوانی را تجربه نمی‌کنند، یا اگر در طی این دوران مشکلاتی هم برای استخوان‌ها به وجود بیاید، خوشبختانه به راحتی قابل درمان خواهد بود. 

با این وجود مراقبت از استخوان‌ها در طول دوران بارداری و شیردهی بسیار ضروری بوده و در نهایت به سلامت مادر و نوزاد منجر خواهد شد.



فوق تخصص نوزادان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بابل شیردهی را مانع سرطان پستان و پوکی استخوان مادران عنوان کرد.
 زهرا اکبریان در جمع خبرنگاران از نجات جان یک میلیون و 500 هزار شیرخوار در سال با تغذیه از شیر مادر خبر داد و گفت: شیرمادر برای کودک موجب کاهش مرگ و میر ناشی از بیماری های کودکان می شود تا حدی که جان بیش از یک و نیم میلیون شیرخوار را در سال نجات می دهد و بهترین الگوی رشد و تکامل کودکان را فراهم می کند.

فوق تخصص نوزادان بیمارستان آیت الله روحانی(ره) بابل ادامه داد: شیر مادر به تنهایی تمام نیازهای شیرخوار به غذا و مایعات را در 6 ماه اول تولد تامین می کند، هنگام شروع تغذیه تکمیلی یعنی پس از پایان 6 ماهگی نیز از اهمیت خاصی برخوردار است به طوری که در سال اول زندگی غذای اصلی شیرخوار محسوب می شود و در سال دوم نیز یک سوم نیازهای تغذیه ای کودک را با بهترین کیفیت فراهم می کند.

وی گفت: شیرمادر یک مایع بی نظیر و زنده حاوی عوامل ضد عفونت است که شیرخوار را در مقابل بسیاری از بیماری ها و عفونت ها  مثل اسهال و عفونت های گوارشی و تنفسی، عفونت گوش، آسم، اگزما و آلرژی محافظت می کند و احتمال چاقی و بیماری های مزمن از جمله  بیماری های قلبی عروقی، پرفشاری خون، سرطان ها و دیابت را در بزرگسالی کاهش می دهد.

اکبریان بیان کرد: شیر هر مادری برای فرزند خودش بهترین است و ترکیب آن براساس تغییر نیازهای شیرخوار برحسب سن و حتی در هر وعده تغییر می کند. شیر روزهای اول یا آغوز حاوی عوامل ضد عفونت بسیاری برای محافظت نوزاد در برابر بیماری هاست که هنوز سیستم ایمنی او تکامل نیافته است.

وی با اشاره به اینکه شیر مادر به رشد و تکامل فک و صورت کمک کرده و از پوسیدگی دندان پیشگیری می کند، گفت: امکان تکلم بهتر، هوش بالاتر و کسب مهارت های تکاملی و تحصیلی بهتر را در آینده فراهم می کند و تامین کننده گرما، صمیمیت، نزدیکی و تماس مادر و فرزند است که با بهره مندی از شیر مادر و برقراری پیوند عاطفی مستحکم و متقابل مادر و شیرخوار به تکامل روحی و شناختی کودک کمک می شود و بهترین عامل سلامت عمومی و رشد و تکامل اوست و این کودکان در آینده از تعادل روانی مناسب تری برخوردار خواهند بود.



عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بابل ادامه داد: شیر مادر همیشه تازه و همه جا در دسترس است و نیازی به خریدن، آماده کردن، تجهیزات و ذخیره سازی ندارد، بدون از دست رفتن مواد مغذی، گرسنگی و تشنگی شیرخوار را برطرف می کند و از آنجا که شیرمادر همه مواد مغذی مورد نیاز شیرخوار را با نسبتهای صحیح همراه با مواد ایمنی بخش در اختیار وی قرار میدهد تا کنون به عنوان یک غذای بی نظیر برای تغذیه شیرخوار شناخته شده است.

وی بیان کرد: مادر و کودک از لحاظ روانی احساس یکی بودن می کنند و علاوه بر رفع نیاز شیرخوار، نیازهای روانی مادر نیز برآورده می شود.در صرف هزینه و زمان صرفه جویی می شود

اکبریان گفت: شیردهی از کم خونی، سرطان پستان و تخمدان، پوکی استخوان و شکستگی گردن استخوان ران مادر در سنین کهولت و دیابت پیشگیری می کند و موجب تاخیر در شروع قاعدگی و بارداری مجدد پس از زایمان می شود و این از مزایای تغذیه با شیر مادر برای مادر است.

وی گفت: مادران با شیردهی، اضافه وزن دوران بارداری را زودتر از دست می دهند و تغذیه با شیرمادر عامل تقویت رفتارهای بهداشتی مادر مثل نکشیدن سیگار، افزایش حس تندرستی، مراقبت و ایجاد کننده محیط پر نشاط است.

فوق تخصص نوزادان ادامه داد: مادر هم زمان با شیر دادن می تواند استراحت کند تا انرژی از دست رفته را به دست آورد یا با شیرخوار صحبت کند و او را نوازش نماید، تلویزیون تماشا کند، رادیو گوش دهد و مطالعه نماید. به این ترتیب حین شیردادن، احساس بی نظیری از مواظبت، مشاهده، شنیدن، نوازش، لمس کردن و لذت بردن از شیردهی را تجربه می کند.

اکبریان اظهار کرد: کودکانی که با شیرمادر تغذیه می شوند به دلیل ابتلا کمتر به بیماری، هزینه درمان کمتری به خانواده تحمیل می کنند و تغذیه با شیرمادر به مراتب ارزان تر از تغذیه مصنوعی است و تغذیه با شیرمادر علاوه بر کمک به رشد و تکامل مناسب نسل آینده، مانع خروج مقادیر هنگفتی ارز برای واردات شیرمصنوعی می گردد.

این فوق تخصص نوزادان گفت: شیردهی به حفظ محیط زیست کمک می کند و مواد غیرقابل برگشت به طبیعت همانند مراحل مختلف تهیه و مصرف شیرمصنوعی ایجاد نمی کند و سبب آلودگی هوا و صرف منابع طبیعی برای ایجاد سوخت مورد نیاز نمی شود.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بابل  ادامه داد: برقراری تماس پوست با پوست مادر و نوزاد بلافاصله پس از تولد، شروع تغذیه نوزاد با آغوز به محض مشاهده علائم آمادگی نوزاد طی ساعت اول تولد، کمک به شیرخوار برای گرفتن صحیح پستان و ادامه تغذیه شیرخوار فقط با شیرمادربدون هر نوع ماده غذایی دیگر(پرهیز از دادن حتی آب، آب قند، انواع جوشانده ها وشیرخشت و شیرهای دیگر در 6 ماه اول تولد) در ارتباط با تغذیه با شیرمادر ضروری است

وی بیان داشت: دفعات تغذیه با شیرمادر بطور مکرر بر حسب تقاضای شیرخوار و در شب و روز، مدت تغذیه در هر وعده نامحدود، در کنار هم بودن مادر و نوزاد در شب و روز، پرهیز از دادن گول زنک (پستانک) و بطری به شیرخوار، شروع غذاهای کمکی از پایان 6 ماهگی به بعد، با افزایش تدریجی مقدار و تنوع غذاهای نیمه جامد و جامد و همراه با ادامه تغذیه شیرخوار با شیرمادر و تداوم تغذیه باشیرمادر در سال دوم همراه با استفاده از غذاهای سفره خانواده از دیگر نکات ضروری در تغذیه با شیرمادر است.
 

رابطه‌ی بارداری و سلامت استخوانی

در طول دوران بارداری، جنین درون شکم مادر، برای رشد و تکامل استخوانی به مقدار قابل توجهی کلسیم نیاز دارد. نیاز به این ماده‌ی حیاتی در سه ماه آخر بارداری اهمیت بیش‌تری پیدا می‌کند، چرا که در این دوران جنین به سرعت رشد می‌کند و ارگان‌های او در حال کامل شدن است.

اگر مادر کلسیم کافی دریافت نکند، جنین از استخوان‌های مادر نیاز خود به کلسیم را تامین خواهد کرد. بسیاری از زنان در طی دوران بارداری، عادت به دریافت کلسیم ندارند و این موضوع بسیار نگران کننده و ناخوشایند است. خوشبختانه در طی دوران بارداری بدن راهکارهایی برای حفظ ذخیره‌ی کلسیم بدن زنان اتخاد می‌کند که در ادامه با هم مرور می‌کنیم:

زنان باردار بهتر از سایر زنان قادر به جذب کلسیم موجود در مواد غذایی و مکمل‌های دارویی هستند. این موضوع به خصوص در نیمه‌ی پایانی بارداری خود را نشان می‌دهد، در این زمان جنین به سرعت رشد می‌کند و برای تکامل ارگان‌هایش به کلسیم زیادی نیاز دارد.

در طی دوران بارداری بدن زنان مقدار زیادتری از هورمون استروژن را تولید می‌کند. این هورمون نقشی اساسی در محافظت از استخوان‌ها بر عهده دارد.

از دست رفتن توده‌ی استخوانی در طی دوران بارداری، جبران ناپذیر نیست. چند ماه بعد از زایمان یا چند ماه بعد از توقف شیردهی این فقدان جبران خواهد شد.



برخی از مطالعات نشان می‌دهد که روی هم رفته بارداری می‌تواند برای سلامت استخوانی مفید باشد. شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه تعدد بارداری در زنان به افزایش توده استخوانی و در نهایت کم شدن احتمال شکستگی منجر خواهد شد.

در پژوهش‌های صورت گرفته، در موارد نادر، زنانی مشاهده شدند که در طی دوران بارداری و شیردهی به پوکی استخوان مبتلا شدند. پوکی استخوان عارضه‌ای جدی است که در نهایت به آسیب پذیر بودن استخوان‌ها و افزایش خطر شکستگی منجر خواهد شد.

در موارد زیادی هم استخوان‌های زنان میتلا شده به پوکی استخوان بعد از زایمان یا توقف شیردهی به نوزاد بهبود خواهد یافت. با این همه هنوز به درستی روشن نیست که بدن مادران نوجوان قادر به جایگزینی توده‌ی استخوانی از بین رفته و بازگشت به شرایط مطلوب قبل از بارداری را خواهد داشت یا خیر.

برخی از مطالعات نشان می‌دهد که روی هم رفته بارداری می‌تواند برای سلامت استخوانی مفید باشد. شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه تعدد بارداری در زنان به افزایش توده استخوانی و در نهایت کم شدن احتمال شکستگی منجر خواهد شد. 
 

بارداری در نوجوانی و سلامت استخوانی

مادران نوجوان، بیش‌تر از سایرین در معرض خطر از بین رفتن توده‌ی استخوانی در طی دوران بارداری و بعدها ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند. برخلاف باقی زنان، رشد و تکامل استخوانی در نوجوانان وابسته به مواد غذایی و مکمل‌ها نیست و بیش‌تر این بدن خود شخص است که این کار را انجام می‌دهد. در نتیجه هم جنین و هم مادر باید برای به دست آوردن منابع کلسیمی مورد نیاز برای ساخت استخوان‌ها به نوعی با هم رقابت کنند.

منابع کلسیمی در بدن فاکتور مناسبی برای جلوگیری از ابتلا به پوکی استخوان است و در این دسته از زنان این گنجینه‌ی حیاتی با فرد دیگری قسمت خواهد شد. برای کاهش خطر از دست رفتن توده‌ی استخوانی به مادران نوجوان توصیه می‌شود که از طریق رژیم غذایی یا مکمل‌های دارویی، کلسیم مورد نیاز در دوران بارداری و شیردهی را تامین کنند. 

مادران  نوجوان بیشتر از دیگر مادران در معرض بیماری پوکی استخوان هستند و باید به فکر تمهیدات مناسبی جهت دریافت مراقبت‌های ویژه در دوران بارداری‌شان باشند. 
 

شیردهی و سلامت استخوانی

شیردهی هم بر استخوان‌های مادر تاثیر می‌گذارد. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که زنان بین 3 الی 5 درصد از توده‌ی استخوانی خود را در طی این دوران از دست می‌دهند، ولی این فقدان بلافاصله بعد از توقف شیردهی جبران خواهد شد. علت این مسئله احتمالاً افزایش نیاز نوزاد به کلسیم است که مستقیماً از استخوان‌های مادر تامین خواهد شد.

مقدار کلسیم مورد نیاز مادر، به میزان شیر تولیدی و همچنین به مدت زمان شیردهی مادر بستگی دارد. در طی دوران بارداری، بدن زنان استروژن کم‌تری تولید می‌کند، استروژن برای سلامت استخوان‌ها بسیار ضروری است و احتمالاً همین عامل هم در کم شدن توده استخوانی در طی این دوران بی تاثیر نخواهد بود.
خبر خوب اما این است که تا چند ماه بعد از توقف شیردهی، حجم توده‌ی استخوانی از بین رفته جبران خواهد شد.

شیردهی وفواید کوتاه مدت آن

خانم‌هایی که سریعا بعد از زایمان شیردهی را شروع می‌کنند، سایز رحم در آن‌ها که بر اثر بارداری بزرگ شده است زودتر به اندازه سابق باز‌می‌گردد. شیردهی حتی خون‌ریزی رحمی بعد از زایمان را هم در مدت کوتاه‌تری قطع می‌کند. معمول است که مادر به صورت میانگین تا چهل روز بعد از زایمان خون‌ریزی دارد که این تعداد روز برای مادران شیرده کمتر می‌شود.

تحقیقات نشان می‌دهد خانم‌هایی که مدت زمان بیشتری شیردهی داشته‌اند کمتر از باقی زنان دچار افسردگی بعد از زایمان می‌شوند. اثرات مثبت شیردهی در تغییرات وزنی هم قابل توجه است. خانم ها در دوران بارداری افزایش وزنی را تجربه می‌کنند که مطلوب است بعد از زایمان کم‌کم کاهش پیدا کند. شیردهی باعث می‌شود این روند کاهش وزن زودتر و بهتر صورت بگیرد.
 

شیردهی و فواید بلند مدت آن

نکاتی که تا به اینجا گفته شد درباره فواید کوتاه مدت شیردهی بود. تحقیقات «آژانس مراقبت و سلامت آمریکا» ثابت کرده است که مدت طولانی تر شیردهی با کاهش خطر ابتلا به چندین مدل سرطان و همچنین «فشارخون بالا» در ارتباط است.

می‌دانیم که یکی از بیماری‌های مبتلابه و علل مرگ و میر خانم‌ها حتی در کشورهای پیشرفته «سرطان پستان»، «سرطان تخمدان» و «سرطان دهانه رحم»  است. از آن‌جایی که شیردهی مستقیما با اندام‌های نامبرده در ارتباط است، شیردهی طولانی مدت خطر ابتلا به این سرطان را کاهش می‌دهد.

 «آژانس مراقب و سلامت آمریکا» می‌گوید که شیردهی حتی بر روی سکته‌ها و بیماری‌های قلبی و عروقی هم اثر محافظتی دارد. منظور از اثر محافظتی یک اثر مادام‌العمر است که مادر شیرده را تا پایان عمر در برابر این بیماری مقاوم‌تر از سایرین می‌کند. امروزه یکی از علل اصلی مرگ و میر یا ناتوانی در دنیا به خصوص برای زنان سکته و امراض قلبی و عروقی است.

نتایج یک تحقیق که در «ژورنال آمریکایی اپیدمیولوژی» سال 2017 منتشر شد تاثیرات مثبت شیردهی را بر بیماری «فشارخون» نشان داد. مطالعات «cross study» یا مقطعی، مطالعات معتبری بر مبنای جمعیت و در حجم وسیع هستند. یک تحقیق بر مبنای مطالعات مقطعی در سال 2016 مشخص کرد که خانم‌هایی که در سال‌های گذشته شیردهی داشته‌اند کمتر از آن‌هایی که نداشته‌اند ریسک ابتلا به بیماری فشارخون دارند.
 

نکاتی برای حفظ سلامت استخوان‌ها در طی دوران بارداری، شیردهی و بعد از آن

مراقبت از استخوان‌ها در طول زندگی ، به خصوص قبل، حین و بعد از بارداری و شیردهی ضروری است. داشتن یک تغذیه‌ی سالم، انجام فعالیت‌های ورزشی و بهره‌مندی از یک شیوه‌ی زندگی سالم و صحیح و برقراری توازن در همه‌ی امور یاد شده، در نهایت به سلامت مادر و کودک منجر خواهد شد.

کلسیم:

این ماده‌ی معدنی برای داشتن یک زندگی سالم بسیار ضروری است، اما اهمیت آن و نیاز بدن به آن در طی دوران بارداری و شیردهی افزایش پیدا می‌کند. آکادمی ملی علوم آمریکا پیشنهاد می‌کند که زنان در طی این دوران به صورت متوسط باید 1000 میلی گرم کلسیم به صورت روزانه دریافت کنند. این مقدار برای زنان بارداری که در سنین نوجوانی هستند، تا 1300 میلی گرم در روز پیشنهاد می‌شود.

منابع خوب کلسیم شامل:

* لبنیات کم چرب مانند شیر، ماست، پنیر و بستنی
* سبزیجات سبز و برگ دار مانند کلم بروکلی، کلم کولارد سبز و کاهوی چینی بوک چوی
* کنسرو ساردین و ماهی ساردین با استخوان
* توفو، بادام و ترتیلای ذرت
* غذاهایی که کلسیم به صورت مکمل به آن‌ها اضافه می‌شود، مانند آب پرتقال، غلات صبحانه و نان‌ها

علاوه بر این پزشک هم احتمالاً در طی دوران بارداری و شیردهی برای زنان ویتامین‌ها و مواد معدنی مکمل تجویز خواهد کرد تا مطمئن شود که نیازهای فرد به شکل خوبی برآورده خواهد شد.
 

ورزش:

ورزش کردن، علاوه بر ماهیچه‌ها به تقویت استخوان‌ها هم منجر خواهد شد. فعالیت‌هایی همچون پیاده روی، بالارفتن از پله‌ها، رقصیدن، آمادگی جسمانی و بدن‌سازی به تقویت استخوان‌ها کمک می‌کند. ورزش کردن در طی دوران بارداری هم به طریقی دیگر به سلامت مادر و کودک منجر خواهد شد. فعال بودن مادر از نظر ورزشی در طی دوران بارداری منجر به:

* کاهش ابتلا به کمردرد، یبوست، نفخ و ورم بارداری
* جلوگیری ابتلا به دیابت بارداری
* افزایش انرژی
* بهبود روحیه
* بهبود حالت و ساختار بدن
* افزایش حجم ماهیچه و تقویت آن
* بهبود کیفیت خواب
* کمک به برگشت سریع‌تر به تناسب اندام پیش از بارداری
 

 رابطه دیابت بارداری، شیردهی و دریافت انسولین

یکی از بیماری‌های شایع مادران باردار، ابتلا به دیابت بارداری است. در این بیماری قند مادر از سطح استاندار بالاتر می‌رود که هم برای مادر و جنین و هم برای نوزاد بعد از تولد عوارض دارد. درصدی از این مادران در آینده ریسک ابتلا به دیابت آشکار که نیاز به دریافت دارو و انسولین دارد را هم پیدا می‌کنند.

مطالعه‌ای در نیویورک تعدادی مادر را که در طول دوران بارداری دچار دیابت شده بودند تا سه سال بعد از زایمان با در نظر گرفتن متغیرهای مختلف مورد بررسی قرار داد. این مطالعه که در سال 2017 منتشر شد می‌گوید که خانم‌های مبتلا به دیابت بارداری که حداقل 12ماه بچه خود را شیر بدهند، سه سال بعد از زایمان نسبت به کسانی که همین بیماری را در دوران بارداری داشته‌اند اما سه ماه یا کمتر شیردهی داشته‌اند، بسیار کمتر دچار دیابت یا پیش دیابت شده‌اند.

پیش دیابت بیماری است که فرد مبتلا به آن سطح قندخونش از حد استاندارد بالاتر است اما هنوز به مرحله گرفتن انسولین نرسیده‌ و باید تحت نظر باشد.
 

 دوسال شیردهی در قرآن آمده است

نکته جالب در همه این تحقیق‌ها این است که مدت طولانی‌تر شیردهی ریسک ابتلا به بیماری‌های نامبرده را بیشتر کاهش می‌دهد. اما باز هم جالب‌تر این است که در این تحقیقات علمی حداقل میزان شیردهی برای اینکه زنی در ریسک بسیار کمتری از ابتلا به بیماری قرار بگیرد، دوسال است. یعنی چیزی که صریحا در قرآن و دین ما روی آن تاکید شده است. مسلمان‌ها بر اساس آموزه‌های دینی هزاران سال است که مدت مطلوب شیردهی برای نوزاد را دوسال می‌دانند و بسیاری هم به آن عمل می‌کنند. درحالی که رسیدن به این سن برای غربی‌ها با صرف هزینه‌های زیاد علمی و زمان زیاد برای تحقیقات دانشگاهی میسر شده است.
 

شیوه‌ی زندگی سالم:

سیگار کشیدن تهدیدی برای ریه‌ها و استخوان‌های مادر و سلامت نوزاد است. زنان سیگاری قبل از دوران بارداری باید اقدام به ترک سیگار کنند، فرد با مراجعه به پزشک راهکارهایی برای موفقیت در ترک سیگار دریافت خواهد کرد. علاوه بر این مصرف مشروبات الکلی هم سلامت مادر و کودک را تهدید خواهد کرد، علاوه بر این افراط در مصرف این ماده به سلامت استخوان‌ها آسیب‌های جبران ناپذیری وارد می‌کند. بنابراین به زنان پیش از اقدام به بارداری توصیه می‌شود که در دوران مهم بارداری و شیردهی از آشامیدن مشروبات الکلی جلوگیری کنند.


منبع: سایت دکتردکتر
سایت ایسنا
سایت الف